1.
Thông
tin về sự cố mất nguồn phóng xạ
Nguồn phóng xạ bị mất là nguồn Cs-137 (loại nguồn kín, mã hiệu CS-137DT, do Trung Quốc sản xuất) có hoạt độ là 4,5 mCi tại thời điểm ngày 21/7/2010. Nguồn phóng xạ được sử dụng để đo mức nhằm điều khiển tự động xả Clinker trong nhà máy xi măng của Công ty Cổ phần xi măng Bắc Kạn DATC (Công ty DATC), có địa chỉ tại Suối Viền, phường Xuất Hóa, Thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn.
Cục ATBXHN đã cấp giấy phép cho Công ty DATC sử dụng nguồn phóng xạ này số 270/GP-ATBXHN ngày 12/8/2010, có giá trị đến hết ngày 13/8/2013. Ngày 24/12/2014 Sở KH&CN Bắc Kạn đã báo cáo Bộ KH&CN (Công văn 439/SKHCN-KHCN) về việc thực hiện Chỉ thị số 4050/CT-BKHCN ngày 4/11/2014 của Bộ trưởng Bộ KH&CN về tăng cường công tác quản lý an toàn, an ninh nguồn phóng xạ, trong đó có báo cáo về nguồn phóng xạ này đang được lưu tại kho của Công ty DATC.
Do quá trình sản xuất và kinh doanh bị thua lỗ, Công ty DATC đã không còn sản xuất nữa và nguồn phóng xạ được đưa vào kho lưu giữ. Công ty DATC bị Chi cục thi hành án dân sự thị xã Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn (nay là Thành phố Bắc Kạn) đã ra Quyết định thi hành án số 67/QĐ-CCTHA ngày 10/12/2014. Theo đó, Ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển tỉnh Bắc Kạn (Ngân hàng TMCP BIDV) đã tiếp quản toàn bộ tài sản của Công ty DATC từ ngày 31/3/2015
Ngày 15/5/2015, Sở KH&CN tỉnh Bắc Kạn tiến hành kiểm tra an toàn tại cơ sở lưu giữ nguồn phóng xạ của Công ty DATC hiện do Ngân hàng ĐTPT quản lý và đã kiến nghị Ngân hàng ĐTPT quản lý, bảo vệ nguồn phóng xạ được lưu giữ trong kho, không di chuyển nguồn phóng xạ ra khỏi kho cho đến thời điểm cơ quan chức năng có thẩm quyền xử lý.
Ngày 18/5/2015, Chi Cục thi hành án dân sự thành phố Bắc Kạn đã có Công văn số 338/CV-CCTHA gửi Sở KH&CN Bắc Kạn thông báo rằng trong quá trình giải quyết việc thi hành án, Đại diện theo pháp luật của Công ty DATC không cung cấp và thông báo cho Chi Cục thi hành án dân sự thành phố Bắc Kạn về nơi bảo quản nguồn phóng xạ Cs-137 để kiến nghị cơ quan chức năng xử lý theo quy định của pháp luật.
Ngày 21/5/2015, Công an tỉnh Bắc Kạn đã có Công văn số 1254/CAT-PA81 gửi Sở KH&CN Bắc Kạn lưu ý việc quản lý nguồn phóng xạ của Công ty DATC và đề nghị Sở KH&CN tiến hành kiểm tra việc lưu giữ nguồn phóng xạ của Công ty này và báo cáo các cấp có thẩm quyền.
Ngày 26/5/2015, Sở KH&CN đã có Công văn số 123/SKHCN-KHCN gửi Công ty DATC và Quyền Giám đốc Công ty DATC (ông Đinh Văn Bằng) nhắc nhở và khẳng định trách nhiệm của Công ty trong việc lưu giữ an toàn an ninh nguồn phóng xạ Cs-137.
Ngày 12/6/2015, Cục ATBXHN đã có Công văn số 694/ATBXHN gửi Sở KH&CN Bắc Kạn, Công ty DATC và Viện KHKTHN về việc thu gom nguồn phóng xạ tại Công ty DATC, theo đó Cục đã yêu cầu Công ty DATC liên hệ ngay với Viện KHKTHN để thực hiện thỏa thuận thu gom, vận chuyển và lưu giữ nguồn phóng xạ nói trên tránh để mất kiểm soát.
Ngày 25/11/2015, Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn đã có Công văn số 4853/UBND-NLNT gửi Công ty DATC, Ngân hành TMCP BIDV Bắc Kạn, Sở KH&CN và Công an tỉnh Bắc Kạn yêu cầu di chuyển nguồn phóng xạ nói trên về nơi lưu giữ an toàn trước ngày 15/12/2015.
Ngày 15/12/2015, vào hồi 8h30, ông Đinh Văn Bằng đại diện pháp lý của Công ty DATC thông báo bằng điện thoại cho Sở KH&CN tỉnh Bắc Kạn về việc nguồn phóng xạ Cs-137 đã bị mất cắp. Đồng thời, ông Đinh Văn Bằng cũng báo cáo cho Công an tỉnh Bắc Kạn cử cán bộ xuống làm việc tại hiện trường từ ngày 15/12/2015.
Công an tỉnh Bắc Kạn và Sở KH&CN tỉnh Bắc Kạn đã xuống làm việc tại hiện trường từ ngày 15/12/2015 và qua quá trình làm việc tại địa điểm lưu giữ nguồn phóng xạ đã được Bảo vệ của Ngân hàng TMCP BIDV khai báo rằng cách đây khoảng 2 tháng đã phát hiện khóa cửa kho bị cưa, nên đã vận chuyển các đồ đạc, thiết bị ở kho lưu giữ nguồn phóng xạ sang phòng bên cạnh, nhưng trong thùng gỗ không còn nguồn phóng xạ nữa. Tuy nhiên, Bảo vệ đã không báo cáo Ngân hàng TMCP BIDV và đã chuyển thùng gỗ ra ngoài. Các nội dung này đã được Phòng An ninh điều tra, Công an tỉnh Bắc Kạn điều tra, xác minh. Tuy nhiên, cho đến nay không rõ được thời điểm mất nguồn phóng xạ là khi nào và đang phải chờ kết quả điều tra, xác minh của Công an tỉnh Bắc Kạn.
Ngày 16/12/2015, Sở KH&CN Bắc Kạn đã có Báo cáo số 343/SKHCN-KHCN gửi Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn và Cục ATBXHN về sự cố nêu trên.
2. Công tác xử lý thông tin và ứng phó sự cố của Bộ KH&CN
Trên cơ sở báo cáo của Sở KH&CN Bắc Kạn, ngày 16/12/2015, Bộ trưởng Bộ KH&CN đã chỉ đạo Cục ATBXHN thành lập Đoàn công tác do lãnh đạo Cục dẫn đầu để hỗ trợ tỉnh Bắc Kạn trong công tác xử lý sự cố mất nguồn phóng xạ nêu trên. Đồng thời Bộ KH&CN cũng đã có Công điện số 158/CĐ-BKHCN gửi Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn để chỉ đạo công tác ứng phó sự cố mất nguồn phóng xạ tại địa phương. Theo đó, Bộ KH&CN đã đề nghị UBND tỉnh Bắc Kạn phối hợp và tạo điều kiện để Đoàn công tác của Bộ KH&CN hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, đồng thời đề nghị UBND tỉnh Bắc Kạn thành lập ngay Tổ công tác ứng phó sự cố mất nguồn phóng xạ để triển khai công tác tìm kiếm, thu hồi nguồn phóng xạ bị mất và báo cáo Thủ tướng Chính phủ và Bộ KH&CN theo quy định của pháp luật.
11h00 ngày 17/12/2015, Đoàn công tác của Cục ATBXHN đã có buổi làm việc với Sở KH&CN tỉnh Bắc Kạn để nắm tình hình và đề xuất các giải pháp xử lý. 13h30 cùng ngày Đoàn công tác của Cục ATBXHN đã làm việc với Công an tỉnh Bắc Kạn để nắm tình hình về công tác điều tra mà Công an tỉnh Bắc Kạn đã tiến hành và thảo luận phương án phối hợp trong công tác tìm kiếm và thông tin về sự cố. Ngay trong chiều ngày 17/12/2015, Đoàn công tác của Cục ATBXHN đã cùng với Công an Tỉnh và Sở KH&CN xuống tìm kiếm tại khu vực lưu giữ nguồn phóng xạ của Công ty DATC và thống nhất kế hoạch làm việc trong các ngày tiếp theo.
8h00 ngày 18/12/2015, Đoàn công tác của Cục ATBXHN đã báo cáo đồng chí Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn về các hoạt động phối hợp đã làm cũng như kế hoạch dự kiến. Trên cơ sở báo cáo của Đoàn công tác và công điện của Bộ KH&CN, đồng chí Phó Chủ tịch Tỉnh đã chỉ đạo thành lập ngay Tổ công tác của tỉnh để ứng phó với sự cố mất nguồn phóng xạ nêu trên và giao cho Sở KH&CN lập kế hoạch tìm kiếm, thu hồi nguồn phóng xạ, chuẩn bị báo cáo để Ủy ban nhân dân tỉnh báo cáo Thủ tướng Chính phủ và Bộ KH&CN theo quy định của pháp luật.
Từ ngày 18/12/2015, Cục ATBXHN đã cử 2 cán bộ kỹ thuật cùng với trang thiết bị tìm kiếm hiện đại được Hoa Kỳ tài trợ tháng 5/2015 để hỗ trợ tỉnh Bắc Kạn trong công tác tìm kiếm theo các kịch bản tìm kiếm do Tổ công tác ứng phó sự cố mất nguồn phóng xạ của địa phương đề xuất.
Ngày 21/12/2015, Bộ KH&CN đã có báo cáo Thủ tướng Chính phủ về sự cố mất nguồn phóng xạ nêu trên và đề xuất, kiến nghị với Thủ tướng Chính phủ một số giải pháp để khắc phục các hạn chế về công tác quản lý an ninh nguồn phóng xạ của các cơ sở sử dụng nguồn phóng xạ trong cả nước, cũng như chỉ đạo Cục ATBXHN tăng cường công tác thông tin tuyên truyền về an toàn bức xạ và an ninh nguồn phóng xạ.
3. Đánh giá về sự cố và đề xuất, kiến nghị
Nguồn phóng xạ bị mất theo phân loại của Quy chuẩn Việt Nam 6:2010/BKHCN về phân nhóm và phân loại nguồn phóng xạ thi thuộc nhóm số V (Nhóm V là nguồn phóng xạ có tỷ số hoạt độ tổng cộng trên hoạt độ riêng nhỏ hơn 0,01. Đối với nguồn phóng xạ này thì tỷ số này là 0,0016). Theo tài liệu của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA TECDOC 1344) thì nguồn loại này là không nguy hiểm cho con người, cũng như không người nào có thể bị tổn thương bởi nguồn phóng xạ loại này khi tiếp xúc gần. Do đó, công tác thông tin tuyên truyền phải hết sức thận trọng tránh gây hoang mang trong dư luận. Trước mắt, ưu tiên cho công tác tìm kiếm, thu hồi và sau đó là xử lý trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan theo quy định của pháp luật.
Sự cố mất nguồn phóng xạ này xảy ra trong thời điểm đơn vị chủ sở hữu nguồn phóng xạ đã bị phát mãi tài sản và toàn bộ tài sản của Công ty DATC được giao cho Ngân hàng TMCP BIDV quản lý. Đây là khe hở trong công tác quản lý nguồn phóng xạ, mặc dù Sở KH&CN tỉnh Bắc Kạn cũng đã có kiến nghị với Ngân hàng TMCP BIDV về việc này.
Mặc dù, Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn, Sở KH&CN và Công an tỉnh Bắc Kạn đã nghiêm túc thực hiện Chỉ thị số 4050/CT-BKHCN ngày 04/11/2014 của Bộ KH&CN về việc tăng cường công tác quản lý an toàn, an ninh nguồn phóng xạ và đang triển khai thực hiện Chỉ thị số 17/CT-TTg ngày 10/7/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường bảo đảm an toàn bức xạ và an ninh nguồn phóng xạ. Tuy nhiên, sự cố mất nguồn phóng xạ vẫn xảy ra do nguyên nhân không hiểu biết về trách nhiệm của các bên có liên quan đối với việc quản lý nguồn phóng xạ này khi Công ty DATC bị phát mãi tài sản.
Để xử lý sự cố nêu trên và kịp thời khắc phục các hạn chế về công tác quản lý an ninh nguồn phóng xạ của các cơ sở có sử dụng nguồn phóng xạ trong cả nước, Bộ KH&CN đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo:
1) Yêu cầu Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn tổ chức công tác tìm kiếm và thu hồi nguồn phóng xạ bị mất cắp nêu trên; phối hợp với Bộ KH&CN xử lý trách nhiệm của các tổ chức và cá nhân có liên quan theo quy định của pháp luật, báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
2) Yêu cầu các Bộ, ngành, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các tổ chức, cá nhân sử dụng nguồn phóng xạ thực hiện nghiêm túc Chỉ thị số 17/CT-TTg ngày 10/7/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường bảo đảm an toàn bức xạ và an ninh nguồn phóng xạ.
3) Yêu cầu Bộ KH&CN phối hợp với Bộ Quốc phòng thực hiện ngay Kết luận của phiên họp lần thứ 8 Hội đồng An toàn hạt nhân quốc gia về việc nâng cấp các kho lưu giữ các nguồn phóng xạ đã qua sử dụng tại Bộ Tư lệnh hóa học phục vụ cho việc lưu giữ các nguồn phóng xạ đã qua sử dụng của cả nước.
4) Giao Bộ KH&CN phối hợp với Bộ Quốc phòng chỉ đạo Cục ATBXHN và Bộ Tư lệnh hóa học phối hợp thu hồi các nguồn phóng xạ đã qua sử dụng của các cơ sở bức xạ trong cả nước trong năm 2016, ưu tiên thu hồi ngay đối với các cơ sở không đủ điều kiện lưu giữ bảo đảm an toàn và an ninh các nguồn phóng xạ đã qua sử dụng.
5) Giao Bộ Tài chính cân đối, bố trí ngân sách cho Bộ KH&CN và Bộ Quốc phòng trong năm 2016 để phối hợp thực hiện nhiệm vụ nâng cấp các kho lưu giữ nguồn phóng xạ đã qua sử dụng; thu hồi và vận chuyển các nguồn phóng xạ đã qua sử dụng từ các cơ sở bức xạ trong nước về các kho lưu giữ thuộc Bộ Tư lệnh hóa học.
Ngoài ra, để nâng cao hơn nữa nhận thức của các cơ quan quản lý và các chủ cơ sở sử dụng nguồn phóng xạ, Bộ KH&CN đã chỉ đạo Cục ATBXHN tăng cường công tác thông tin tuyên truyền, phổ biến pháp luật về vấn đề an toàn bức xạ và an ninh nguồn phóng xạ. Trong kế hoạch thông tin pháp quy hạt nhân năm 2016, Cục ATBXHN sẽ xây dựng kế hoạch để có thể triển khai công tác này ở các vùng miền trong cả nước nhằm nâng cao hơn nữa nhận thức của các chủ cơ sở bức xạ có sử dụng nguồn phóng xạ và cán bộ quản lý của các địa phương trong công tác quản lý an toàn bức xạ và an ninh nguồn phóng xạ./.