AI có nhiều hứa hẹn trong việc cải thiện việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và y học trên toàn thế giới, nhưng chỉ khi đạo đức và quyền con người được đặt làm trọng tâm trong quá trình thiết kế, triển khai và sử dụng, theo hướng dẫn mới của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) được công bố.
Đạo đức và quản trị AI đối với sức khỏe là kết quả của 2 năm tham vấn được tổ chức bởi một hội đồng chuyên gia quốc tế do WHO chỉ định. Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WHO cho biết: “Giống như tất cả các công nghệ mới, AI có tiềm năng to lớn trong việc cải thiện sức khỏe của hàng triệu người trên thế giới, nhưng giống như tất cả các công nghệ khác, nó cũng có thể bị lạm dụng và gây hại”. “Báo cáo mới quan trọng này cung cấp một hướng dẫn có giá trị cho các quốc gia về cách tối đa hóa lợi ích, đồng thời giảm thiểu rủi ro và tránh những cạm bẫy AI”.
Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WHO (ảnh WHO)
AI có thể được, và ở một số quốc gia giàu có đã được sử dụng để cải thiện tốc độ và độ chính xác của chẩn đoán và tầm soát bệnh tật, hỗ trợ chăm sóc lâm sàng, tăng cường nghiên cứu sức khỏe và phát triển thuốc và hỗ trợ các can thiệp sức khỏe cộng đồng đa dạng, chẳng hạn như giám sát dịch bệnh, ứng phó với ổ dịch và quản lý hệ thống y tế.
AI cũng có thể trao quyền cho bệnh nhân kiểm soát tốt hơn việc chăm sóc sức khỏe của chính họ và hiểu rõ hơn về nhu cầu đang phát triển của họ. Nó cũng có thể tạo điều kiện cho các quốc gia nghèo tài nguyên và các cộng đồng nông thôn, nơi mà bệnh nhân thường bị hạn chế tiếp cận với các nhân viên y tế hoặc chuyên gia y tế, thu hẹp khoảng cách trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế.
Tuy nhiên, báo cáo mới của WHO cảnh báo việc đánh giá quá cao lợi ích của AI đối với sức khỏe, đặc biệt là khi điều này xảy ra với chi phí đầu tư cốt lõi và các chiến lược cần thiết để đạt được bao phủ sức khỏe toàn dân.
Báo cáo cũng chỉ ra rằng, các cơ hội có liên quan đến các thách thức và rủi ro, bao gồm cả việc thu thập và sử dụng dữ liệu y tế một cách phi đạo đức; những thiên vị được mã hóa trong các thuật toán và rủi ro của AI đối với sự an toàn của bệnh nhân, an ninh mạng và môi trường.
Ví dụ, trong khi đầu tư của khu vực tư nhân và khu vực công vào việc phát triển và triển khai AI là rất quan trọng, thì việc sử dụng AI không được kiểm soát có thể khiến quyền và lợi ích của bệnh nhân và cộng đồng bị phụ thuộc rất lớn vào lợi ích thương mại của các công ty công nghệ hoặc lợi ích của các chính phủ trong việc giám sát và kiểm soát xã hội.
Báo cáo cũng nhấn mạnh rằng, các hệ thống được đào tạo chủ yếu dựa trên dữ liệu thu thập từ các cá nhân ở các quốc gia có thu nhập cao có thể sẽ không hoạt động tốt đối với các cá nhân ở những nơi có thu nhập thấp và trung bình.
Do đó, các hệ thống AI cần được thiết kế cẩn thận để phản ánh sự đa dạng của hệ thống chăm sóc sức khỏe và kinh tế xã hội. Họ cần được đào tạo kèm với kỹ năng kỹ thuật số, sự tham gia của cộng đồng và nâng cao nhận thức, đặc biệt là đối với hàng triệu nhân viên y tế, những người sẽ yêu cầu đào tạo lại kiến thức kỹ thuật số hoặc đào tạo lại nếu vai trò và chức năng của họ được tự động hóa, và những người phải cạnh tranh với máy móc có thể thách thức quyết định- thực hiện và quyền tự chủ của nhà cung cấp và bệnh nhân.
Cuối cùng, được hướng dẫn bởi các luật hiện hành và nghĩa vụ nhân quyền, cũng như các luật và chính sách mới tuân theo các nguyên tắc đạo đức, các chính phủ, nhà cung cấp và nhà thiết kế phải làm việc cùng nhau để giải quyết các mối quan tâm về đạo đức và nhân quyền ở mọi giai đoạn của quá trình thiết kế, phát triển và triển khai công nghệ AI .
Sáu nguyên tắc để đảm bảo AI hoạt động vì lợi ích công cộng ở tất cả các quốc gia
Để hạn chế rủi ro và tối đa hóa các cơ hội nội tại của việc sử dụng AI cho y tế, WHO đưa ra các nguyên tắc sau đây làm cơ sở cho các quy định và quản trị AI:
Bảo vệ quyền tự chủ của con người
Trong bối cảnh chăm sóc y tế, điều này có nghĩa là con người nên duy trì quyền kiểm soát các hệ thống chăm sóc sức khỏe và các quyết định y tế; quyền riêng tư và bí mật cần được bảo vệ và bệnh nhân phải đưa ra sự đồng ý hợp lệ được thông qua các khuôn khổ pháp lý thích hợp để bảo vệ dữ liệu.
Thúc đẩy hạnh phúc và an toàn của con người và lợi ích công cộng
Các nhà thiết kế công nghệ AI phải đáp ứng các yêu cầu quy định về an toàn, độ chính xác và hiệu quả đối với các trường hợp sử dụng được chỉ định và xác định rõ ràng. Phải có các biện pháp kiểm soát chất lượng trong thực tế và cải tiến chất lượng trong việc sử dụng AI.
Đảm bảo tính minh bạch, dễ giải trình và dễ hiểu
Tính minh bạch yêu cầu phải công bố hoặc ghi chép đầy đủ thông tin trước khi thiết kế hoặc triển khai công nghệ AI. Những thông tin này phải dễ dàng tiếp cận và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham vấn và tranh luận cộng đồng có ý nghĩa về cách công nghệ được thiết kế và cách nên hay không nên sử dụng công nghệ.
Nâng cao nghĩa vụ và trách nhiệm giải trình
Mặc dù các công nghệ AI thực hiện các nhiệm vụ cụ thể, các bên liên quan có trách nhiệm đảm bảo rằng chúng được sử dụng trong các điều kiện thích hợp và bởi những người được đào tạo thích hợp. Cần có các cơ chế hiệu quả để đặt câu hỏi và giải quyết vấn đề cho các cá nhân và nhóm bị ảnh hưởng bất lợi bởi các quyết định dựa trên thuật toán.
Đảm bảo tính bao trùm và công bằng
Yêu cầu bao trùm của AI về sức khỏe phải được thiết kế để khuyến khích sử dụng và tiếp cận công bằng rộng rãi nhất có thể, không phân biệt tuổi tác, giới tính, giới tính, thu nhập, chủng tộc, dân tộc, khuynh hướng tình dục, khả năng hoặc các đặc điểm khác được bảo vệ theo Bộ luật Nhân quyền.
Thúc đẩy AI đáp ứng nhanh và bền vững
Các nhà thiết kế, nhà phát triển và người dùng nên đánh giá liên tục và minh bạch các ứng dụng AI trong quá trình sử dụng thực tế để xác định xem AI có đáp ứng đầy đủ và thích hợp với các kỳ vọng và yêu cầu hay không.
Hệ thống AI cũng nên được thiết kế để giảm thiểu hậu quả môi trường và tăng hiệu quả sử dụng năng lượng. Các chính phủ và công ty nên giải quyết những gián đoạn dự kiến tại nơi làm việc, bao gồm đào tạo cho nhân viên chăm sóc y tế để thích ứng với việc sử dụng các hệ thống AI và khả năng mất việc do sử dụng các hệ thống tự động.
Những nguyên tắc này sẽ hướng dẫn các hoạt động của WHO trong tương lai nhằm hỗ trợ các nỗ lực đảm bảo rằng toàn bộ tiềm năng của AI đối với chăm sóc sức khỏe và sức khỏe cộng đồng sẽ được sử dụng vì lợi ích của tất cả mọi người.
-----
Tài liệu tham khảo: https://www.who.int/news/item/28-06-2021-who-issues-first-global-report-on-ai-in-health-and-six-guiding-principles-for-its-design-and-use