1. Nghị định thư hợp tác về khoa học và công nghệ
Máy chiếu xạ nguồn Co-60 của Viện Nghiên cứu Công nghiệp Thực phẩm (IIIA), La Habana, Cuba, là máy chiếu xạ bán công nghiệp, RPP-150, loại bể chứa nguồn khô của Nga, được đưa vào vận hành từ năm 1987. Cuối những năm 90 của thập kỷ trước, do khó khăn về kinh tế và hoạt độ của nguồn phóng xạ còn quá thấp (khoảng 15 kCi), máy chiếu xạ đã dừng hoạt động. Năm 2000, Cuba thực hiện một dự án hợp tác kỹ thuật với IAEA với mục đích nâng cấp và đưa máy chiếu xạ trở lại hoạt động. Tuy nhiên, cũng do khó khăn về kinh tế mà dự án đã không được kết thúc. Viện IIIA đã tiếp nhận viện trợ của IAEA với Hệ cơ khí, Hệ điều khiển và các thiết bị phụ trợ khác do Viện đồng vị Budapest, Hungary thiết kế và chế tạo.
Theo yêu cầu của Phía Cuba và được sự đồng ý của Bộ Khoa học và Công nghệ, Trung tâm VINAGAMMA đã được giao nhiệm vụ thực hiện Nghị định thư hợp tác về khoa học và công nghệ: Lắp đặt hệ đảo hàng và hệ điều khiển máy chiếu xạ nguồn Co-60 của Viện Nghiên cứu Thực phẩm La Habana, Cuba. Thời hạn thực hiện là 2 năm nhưng do sự chậm trễ về công tác xây dựng của Cuba mà dự án đã phải thực hiện trong 4 năm.
Nội dung của Nghị định thư gồm các công việc sau:
- Nghiên cứu Hệ cơ khí đã được chuyển sang Cuba (không có tài liệu, bản vẽ); Xây dựng các bộ bản vẽ lắp ráp; Lắp đặt hệ cơ khí.
- Do hệ điều khiển của Hungary sử dụng các linh kiện điện tử thế hệ cũ và do điều kiện bảo quản trong hơn 10 năm không được tốt nên VINAGAMMA đã nghiên cứu, thiết kế và lắp đặt Hệ điều khiển mới dựa trên hệ PLC công nghiệp và Hệ bảo vệ an toàn – Hệ khóa liên động.
- Lắp đặt các hệ công nghệ khác như Hệ nâng-hạ nguồn, Hệ khí nén, Hệ kiểm soát phóng xạ, các cửa đường hàng và đường nhân viên.
- Chế tạo và chuyển giao cho Cuba 01 hệ máy đo liều hấp thụ loại liều kế ECB với 02 bộ liều kế chuẩn, 2.000 liều kế ECB và Quy trình công nghệ chế tạo máy đo liều ECB.
- Đào tạo và hướng dẫn vận hành, bảo dưỡng máy chiếu xạ cho các cán bộ vận hành Cuba.
Toàn bộ các thiết bị, đường cáp điện, cáp tín hiệu (trừ Hệ cơ khí nâng-hạ nguồn được giữ lại) của máy chiếu xạ cũ sẽ không sử dụng và công việc của dự án được xem như là lắp đặt mới hoàn toàn một máy chiếu xạ (lắp đặt các thiết bị, lắp đặt các đường cáp điện, cáp tín hiệu, chạy thử từng phần và chạy thử nghiệm toàn hệ).
2. Các kết quả đạt được của Nghị định thư
Máy chiếu xạ của Cuba gồm các hệ thiết bị được mô tả trong Hình 1.
Hình 1: Sơ đồ khối máy chiếu xạ Cuba
a. Lắp đặt Hệ cơ khí thùng hàng
VINAGAMMA đã lập các bản vẽ cần thiết cho lắp đặt Hệ cơ khí thùng hàng và đã tiến hành công tác lắp đặt trong hai đợt công tác với tổng thời gian khoảng 40 ngày. Các hình 2 và 3 minh họa quá trình lắp đặt.
Hệ đảo hàng trong buồng chiếu chứa 52 thùng hàng bố trí trên 02 tầng với mỗi tầng có 04 đường. Hệ nạp-dỡ hàng có chức năng nạp các hàng mới vào thùng hàng và dỡ hàng đã chiếu xạ ra khỏi các thùng hàng. Hệ có một phần thao tác bằng tay và một phần thao tác tự động. Hệ vận chuyển thùng hàng hoạt động theo nguyên lý xe chở thùng hàng chạy trên đường ra với cơ cấu trống quấn cáp.
|
Lắp
đặt Hệ đảo hàng
|
Lắp
đặt hệ nạp-dỡ hàng và vận chuyển thùng hàng
|
Hình 2: Công việc lắp đặt Hệ cơ khí thùng hàng
|
Hệ
đảo hàng trong buồng chiếu
|
Hệ
nạp-dỡ hàng và vận chuyển
thùng hàng
|
Hình 3: Hệ cơ khí thùng hàng sau khi được lắp đặt
b. Thiết kế, lắp đặt Hệ điều khiển và Hệ khóa liên động
Hệ điều khiển máy chiếu xạ được thiết kế dựa trên PLC công nghiệp (Programmable Logic Controller) và phần mềm SCADA Supervisory Control And Data Acquisition). Hệ khóa liên động được thiết kế dựa trên mạch nối tiếp các công tắc trong các khâu đảm bảo an toàn hoạt động cho máy chiếu xạ. Hình 4 và 5 đưa ra sơ đồ khối của Hệ điều khiển và hình ảnh Hệ điều khiển sau khi được lắp đặt.
Hình 4: Sơ đồ khối Hệ điều khiển
Hình 5: Hệ điều khiển
Phần mềm điều khiển máy chiếu xạ được xây dựng dựa trên kinh nghiệm vận hành của VINAGAMMA đối với máy chiếu xạ công nghiệp. Máy chiếu xạ có 03 chuỗi hoạt động: SERVICE, IRRADIATION and MASTER. Chế độ SERVICE cho phép người vận hành điều khiển các thiết bị máy chiếu xạ nhưng không được nâng nguồn phóng xạ; Chế độ IRRADIATION cho phép người vận hành điều khiển máy chiếu xạ theo 03 Mode: Chiếu liên tục (Continuous irradiation), Chiếu mẻ (Batch irradiation) và Chiều dừng (Stationary irradiation). Chế độ MASTER dùng cho người quản lý máy chiếu xạ khi cần cài đặt lại các thông số kỹ thuật và an toàn của máy chiếu xạ.
c. Thiết kế, lắp đặt Hệ điều khiển nâng-hạ nguồn, Hệ khí nén, chuyển giao hệ máy đo liều cho phía Cuba và công tác đào tạo cán bộ vận hàng máy chiếu xạ
Hệ nâng-hạ nguồn đã được VINAGAMMA thiết kế lắp đặt cho máy chiếu xạ (công việc này không thuộc nội dung của Nghị định thư).
Hệ khí nén đã được VINAGAMMA lắp đặt, bảo dưỡng và điều chỉnh (các thiết bị của Hệ khí nén do Hungary chuyển sang).
Phía Việt Nam đã chuyển giao cho phía Cuba Hệ máy đo liều, 02 bộ liều kế chuẩn, 2.000 liều kế ECB và Quy trình chế tạo liều kế ECB.
Sau khi đưa vào hoạt động máy chiếu xạ, 03 cán bộ vận hành Cuba đã được các cán bộ kỹ thuật Việt Nam đào tạo về lý thuyết và thực hành. Phía Việt Nam đã cấp Chứng chỉ đào tạo vận hành cho các cán bộ này.
3. Kết luận
Ngày 18 tháng 12 năm 2015, VINAGAMMA và phía đối tác Cuba đã tiến hành nghiệm thu và xác nhận kết quả thực hiện Nghị định thư.
Máy chiếu xạ của Viện IIIA đã được đưa vào vận hành thử nghiệm, phục vụ đào tạo trong khi chờ mua và nạp nguồn mới. Máy chiếu xạ này là thiết bị duy nhất hiện có ở Cuba, chắc chắn sẽ được vận hành có hiệu quả đáp ứng nhu cầu đất nước trong khử trùng các vật phẩm y tế và thanh trùng thực phẩm.
Thành công của dự án là biểu tượng của tình hữu nghị Việt Nam-Cuba, là biểu tượng của trí tuệ, tình cảm của các cán bộ khoa học và kỹ thuật của VINAGAMMA tham gia dự án và sẽ nâng cao vị thế của VIANAGMMA và VINATOM đối với thế giới và IAEA trong lĩnh vực Công nghệ chiếu xạ./.